ただの物理屋

主に物理に関する記事を書いています。

The Klein-Gordon Field (2)

2.2. Elements of Classical Field Theory

この節では,後の場の量子論の議論で必要となる古典場の理論を学ぶ.

■ Lagrangian Field Theory

古典力学の基本的な量は作用  S で,それは Lagrangian  L の時間積分である.局所場の理論では,ラグランジアン \mathcal{L} で書かれるラグランジアン密度の空間積分で記述され,場  \phi とその微分  {\partial}_{\mu}\phi の関数である.つまり,

\displaystyle{
S = \int L\ dt = \int\mathcal{L}(\phi,\ {\partial}_{\mu}\phi)\ d^4x \tag{2.1}}


最小作用の原理とは,ある系が時間  t_1 から  t_2 の間に時間発展するとき,作用  S極値(普通は最小値)となるような経路に沿うということだ. 我々はこれを次のように書く.

 
\begin{align}
0 &= \delta S \\\
&= \int d^4x \ \left\{\frac{\partial\mathcal{L}}{\partial\phi}\delta\phi + \frac{\partial\mathcal{L}}{\partial({\partial}_{\mu}\phi)}\delta({\partial}_{\mu}\phi)\right\} \\\
&= \int d^4x \ \left\{\frac{\partial\mathcal{L}}{\partial\phi}\delta\phi - {\partial}_{\mu}\left(\frac{\partial\mathcal{L}}{\partial({\partial}_{\mu}\phi)}\right)\delta\phi + {\partial}_{\mu}\left(\frac{\partial\mathcal{L}}{\partial({\partial}_{\mu}\phi)}\delta\phi\right)\right\} \tag{2.2}
\end{align}


最後の項はガウスの定理から表面積分へと変形され,積分領域の境界で  \delta\phi = 0 とすると,この項はゼロとなる.したがって,任意の  \delta\phi に対して上式が成り立つ条件から,場に対する Euler-Lagrange 方程式が導かれる.

\displaystyle{
{\partial}_{\mu}\left(\frac{\partial\mathcal{L}}{\partial({\partial}_{\mu}\phi})\right) - \frac{\partial\mathcal{L}}{\partial\phi} = 0 \tag{2.3}}

■ Hamiltonian Field Theory

ラグランジアン形式の場の理論は,明らかにローレンツ不変な式で記述されるので相対論的運動に適している.しかし,ここでは量子力学との対応が容易いハミルトニアン形式を学ぶ.

離散的な系では力学変数  q に対して,共役運動量  p \equiv {\partial}L / {\partial}{\dot{q}} (ここで, \dot{q} = {\partial}q / {\partial}t ) を定義でき,ハミルトニアン H \equiv {\Sigma}\ p{\dot{q}} - L であった.

さて,

 
\begin{aligned}
p(\boldsymbol{x}) \equiv \frac{\partial L}{\partial\dot{\phi}(\boldsymbol{x})} &= \frac{\partial}{\partial\dot{\phi}(\boldsymbol{x})}\int \mathcal{L}(\phi(\boldsymbol{y}),\ \dot{\phi}(\boldsymbol{y})) \ d^3y \\\
&\sim \frac{\partial}{\partial\dot{\phi}(\boldsymbol{x})}\sum_{\boldsymbol{y}}\mathcal{L}(\phi(\boldsymbol{y}),\ \dot{\phi}(\boldsymbol{y})) \ d^3y \\\
&= \pi(\boldsymbol{x})d^3x
\end{aligned}


ここで,

\displaystyle{
\pi(\boldsymbol{x}) \equiv \frac{\partial\mathcal{L}}{\partial\dot{\phi}(\boldsymbol{x})} \tag{2.4}}


は, \phi(\boldsymbol{x}) に共役な運動量密度と呼ばれる.こうして,ハミルトニアンは次のように書ける.

\displaystyle{
H = \sum_{\boldsymbol{x}} p(\boldsymbol{x})\dot{\phi}(\boldsymbol{x}) - L}


また,系が連続的なときは次のようになる.

\displaystyle{
H = \int d^3x \ \left[\pi(\boldsymbol{x})\dot{\phi}(\boldsymbol{x}) - \mathcal{L}\right] \equiv \int d^3x \ \mathcal{H} \tag{2.5}}


単純な例として,以下のラグランジアンを考える.

 
\begin{align}
\mathcal{L} &= \frac{1}{2}\dot{\phi}^2 - \frac{1}{2}\left(\nabla\phi\right)^2 - \frac{1}{2}m^2{\phi}^2 \\\
&= \frac{1}{2}\left({\partial}_{\mu}\phi\right)^2 - \frac{1}{2}m^2{\phi}^2 \tag{2.6}
\end{align}


ここでは  \phi として実数値の場を考える.このラグランジアンに対する運動方程式は,ふつうに計算すれば求まる.

\displaystyle{
\left({\partial}_{\mu}\phi\right)^2 = {\partial}_{\mu}\phi \cdot {\partial}^{\mu}\phi}


を用いれば,

 
\begin{aligned}
{\partial}_{\mu}\left(\frac{\partial\mathcal{L}}{\partial({\partial}_{\mu}\phi})\right) &= {\partial}_{0}\left(\frac{\partial\mathcal{L}}{\partial({\partial}_{0}\phi})\right) + {\partial}_{1}\left(\frac{\partial\mathcal{L}}{\partial({\partial}_{1}\phi})\right) + {\partial}_{2}\left(\frac{\partial\mathcal{L}}{\partial({\partial}_{2}\phi})\right) + {\partial}_{3}\left(\frac{\partial\mathcal{L}}{\partial({\partial}_{3}\phi})\right) \\\
&= {\partial}^0{\partial}_0\phi + {\partial}^1{\partial}_1\phi + {\partial}^2{\partial}_2\phi + {\partial}^3{\partial}_3\phi \\\
&= {\partial}^{\mu}{\partial}_{\mu}\phi
\end{aligned}


また,

\displaystyle{
\frac{\partial\mathcal{L}}{\partial\phi} = -m^2\phi}


これらを場に関する Euler-Lagrange 方程式に代入すると,

\displaystyle{
\left(\frac{{\partial}^2}{\partial t^2} - {\nabla}^2 + m^2\right) = 0 \hspace{1cm} or \hspace{1cm} \left({\partial}^{\mu}{\partial}_{\mu} + m^2\right)\phi = 0 \tag{2.7}}


を得る.これはよく知られた Klein-Gordon 方程式である.また, \phi(x) に共役な運動量密度は  \pi(x) = \dot{\phi}(x) であることに注意すれば,ハミルトニアンは,


\begin{align}
H = \int d^3x \ \mathcal{H} &= \int d^3x \ \left[\dot{\phi}(x)\cdot\dot{\phi}(x) - \left\{\frac{1}{2}\dot{\phi}^2 - \frac{1}{2}\left(\nabla\phi\right)^2 - \frac{1}{2}m^2{\phi}^2\right\}\right] \\\
&= \int d^3x \ \left[\frac{1}{2}{\pi}^2 + \frac{1}{2}\left(\nabla\phi\right)^2 + \frac{1}{2}m^2{\phi}^2\right] \tag{2.8}
\end{align}


となる.3つの項はそれぞれ,時間内の移動のエネルギーコスト,空間内の剪断のエネルギーコスト,場を周囲に持つエネルギーコストとして考えることができる.